Hali niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blmnden Dr. Serhat Orak, Trkiye’nin 20 yllk Afrika almn ve ilikilerin bugn ulat noktay AA Analiz iin kaleme ald.
Trkiye’nin 2005’i “Afrika Yl” ilan edip Afrika Birliine ev sahiplii yapan Etiyopya’nn bakenti Addis Ababa’da Afrika ktasndaki ilk Trk birlii ve Koordinasyon Ajans Bakanl (TKA) ofisini amasnn stnden tam 20 yl geti. Trkiye’nin d politikasn yeniden yaplandrma niyetinde ve kararllnda olduunu alglayamayan d evrelerin o gnlerde geici heves eklinde yorumlamay yeledii bu alm sayesinde bugn Trkiye ile Afrika lkeleri arasnda eitimden savunmaya pek ok yeni ibirlii alan alm vaziyette. Kanaatimizce 2005’ten 2025’e aradan geen 20 yln hatrna Afrika’daki ortaya konan almn Trkiye iin nasl ekillendiini ve bu srete ne tr kritik admlar atldn deerlendirmek yerinde olacaktr.
– TRKYE’NN 20 YILLIK AFRKA AILIMI
Trkiye’nin 2005’te balatt Afrika’ya alm politikas 2008’de ilk meyvesini vererek Trkiye’nin Afrika Birlii ile birlikte ilk Afrika-Trkiye Ortaklk Zirvesi’ni dzenlemesi ve ardndan da birlik nezdinde “stratejik ortak” olarak kabul edilmesiyle sonuland. in, Hindistan ve Brezilya gibi lkelerin yannda Afrika Birliinin stratejik orta haline gelen Trkiye, hzla att admlar sklatrmaya ve ktada kurumsallamaya balad. Bu minvalde ktadaki diplomatik misyon saysn artran Trkiye, ayn zamanda da ok sayda lkeyle ikili ibirlii anlamas imzalayarak ticaret hacmine ivme kazandrmay baard.
Diplomatik giriimlerin yannda kta lkelerine yaplan st dzey ziyaretlerin Trkiye-Afrika ilikilerinin geliiminde itici rol oynad yadsnamaz bir gerek. Trkiye tarafndan 30’un zerinde Afrika lkesine cumhurbakanl dzeyinde st dzey ziyaret gerekletirilmesi hem ikili ilikileri hem de Afrika Birlii ile Trkiye arasndaki ilikilere younluk kazandrd. Bu stratejinin karlkl bir hal almasyla Ankara, Afrikal liderlerin urak yerlerinden biri haline geldi.
– YAPILAN TARH ZYARETLER TRKYE’NN AFRKA MAJINI GLENDRD
Bu ziyaretlerden en dikkat ekicisi belki de 2011’de Somali’ye yaplan tarihi ziyaretti. Terr ve alk gibi sorunlarn penesinde kvranan Somali’ye yaplan ziyarete sadece devletin st dzey yetkilileri deil, pek ok sanat ve i adam da katld. Kukusuz bu hamle Trkiye-Somali ilikilerinin geliimi ve Trkiye’nin Afrika Boynuzu’ndaki stratejik varl asndan en nemli dnm noktasyd. Bu tarihten sonra Trkiye, Somali’nin en nemli ibirlii partneri haline gelirken Afrika’daki imaj da ykselie geti. Trkiye 2015’te Somali’nin en byk eitim ve aratrma hastanesini aarken 2017’de de bakent Mogadiu’da TRKSOM askeri eitim kompleksini at. Bugn ise Oru Reis sismik arama gemisi Somali sahillerinde Trkiye’nin ruhsat ald alanda petrol ve doal gaz aramakta.
2014’te ikinci Afrika-Trkiye Ortaklk Zirvesi’ni Ekvator Ginesi’nin bakenti Malabo’da dzenleyen Trkiye, D Ekonomik likiler Kurulu (DEK), TKA, Maarif Vakf gibi kurumlarn sahada aktive ederek Afrika lkeleriyle ilikilerini glendirdi. Ankara bu sayede 2016’dan sonra terr rgt FET’ye kar yrtlen uluslararas mcadelede pek ok Afrika lkesinin desteini ald. 3. Afrika-Trkiye Ortaklk Zirvesi 2021’de stanbul’da dzenlenirken Yurtd Trkler ve Akraba Topluluklar Bakanl (YTB) ve Diyanet Bakanl tarafndan Afrikal genlere salanan burs imkanlar da her geen gn geniletildi.
– TRKYE’NN AFRKA POLTKASI NEDEN BAARILI OLDU?
20 yln ardndan bugn Trkiye 43 diplomatik misyonla ktada en ok temsil edilen lkeler arasnda yer alyor. Trkiye-Afrika ticaret hacmi ise 40 milyar dolar seviyesine yaklam vaziyette. Ayrca, bugn Trkiye’yi Afrika ktasnda stratejik noktalarda grmekteyiz. Etiyopya ve Somali gibi atmaya yakn iki lkeyi bartran ve aralarnda arabuluculuk gerekletiren Trkiye, ayn zamanda Afrika lkeleriyle savunma alannda ibirliini de artrma eilimi gsteriyor. Son yllarda Baykar, Aselsan, TUSA, Nurol Holding gibi irketlerin rettii Trk savunma sanayi rnlerinin ktada genileyen pazar, bu ibirliinin en somut gstergesi. Nijer, Mali, Etiyopya gibi lkelere yaplan silahl insansz hava aralar (SHA) satlarnn yannda Gambiya, Uganda ve Kenya gibi lkelere satlan zrhl aralar bulunuyor. Gelinen noktada Afrika ordularnn envanterindeki Trk savunma sanayi rnleri her geen gn artyor.
Kanaatimizce Trkiye’nin son 20 ylda izdii yeni Afrika politikasnn baarsnn temelinde, Afrika ktasnda yaanan dnm doru deerlendirme eilimi yatmaktadr. Bu dnm alglamakta yava kalan aktrler ise kta lkeleriyle ilikilerini geleneksel erevede srdrme eilimleri nedeniyle srdrlebilir politika izlemekte zorlanmaya balad. Bunun en somut gstergesi son yllarda ktada ykselie geen Fransa kart eilimlerdir. Bata Mali, Burkina Faso, Nijer gibi lkelerden askeri varln ekmek durumunda kalan Fransa, imdilerde de ad ve Senegal’den kartlyor.
Kukusuz Afrika ktas 21. yzyln gereklilikleri etrafnda dnmekte ve kabuk deitirmekte. Bu noktada Afrika lkelerinin d ilikilerinde eitlenme aray, ekonomik faaliyetlerinde eitlenme aray gibi eilimleri dikkat eken hususlar arasnda. Afrika lkelerinin d ilikilerini eitlendirme araylarna son yllarda olumlu yant veren lkelerin banda ise Trkiye, in, Rusya ve Brezilya gibi lkeler geliyor. Bu lkelerin Afrika lkeleriyle ilikileri geliim emareleri gsterirken, geleneksel aktrler olarak anlan Batl gler Afrika sahasnda kan kaybetmeye devam ediyor. Fransa’nn apar topar Afrika lkelerini terk etmesinin yannda Amerika Birleik Devletleri’nin (ABD) kta lkeleriyle ticaret hacmi de d eilimi gsteriyor. 2011’de 125 milyar dolar seviyesinde seyreden ABD-Afrika ticaret hacmi, son yllarda 45 milyar dolar seviyesine kadar geriledi.
Son 20 ylda Trkiye ve Afrika lkeleri arasnda gerekleen ibirlii artk d basnda da geni yer buluyor. Bir zamanlar geici heves olarak yorumlanan atlmlar, imdilerde daha farkl ve ciddiyetle yorumlanyor. Gelinen nokta Trkiye’nin Afrika lkeleriyle kapsaml ve kalc ibirlii araynda olduunu yeterince iyi gsterirken, Trkiye ve Afrika’nn birlikte yryecei ok daha uzun bir yol bulunuyor.