Anadolu Ajans Stratejik Analiz Mdr Zeliha Eliak, devrimden sonra Suriye sokaklarnn gndemini AA Analiz iin kaleme ald.
2008 ylnda am niversitesinde renci olarak geirdiim gnlerden tam 17 yl sonra, geen hafta yeniden Suriye’ye gittim. Ancak bu kez bir renci merakyla deil, hadiseleri anlamak isteyen bir aratrmac sorumluluuyla. Suriye’de olup biteni anlamak elbette kolay deil. Bunun en byk nedenlerinden biri de lkenin srekli bir gz hapsinde olmas. Tm dnyann baklar zerindeyken, hangi aktr gerekten kendisi olabilir? Hangi sz, gerekten kast edilen eyi dile getirebilir?
Nitekim, saha almas yapanlara anlatlanlardan ok, kendi gzleriyle grdklerine gvenmeleri tlenir. Suriye’de de yle oldu. Grdklerim, kimi anlatlar silikletirirken kimilerini daha da netletirdi.
am’da bulunduum 2008 yl, rejim basksnn adeta ensede hissedildii zamanlard. O dnem ben tecrbeli renciler tarafndan, yabanc rencilerin sk sk kaybolduu ve zel Arapa dersleri aldm hocann muhaberatla sk fk olabilecei ihtimaline karn, kimseye gvenmemem gerektii konusunda uyarlrdm. Gerekten de Arapa Hocam bir gn Trkiye-Suriye konulu bir sohbet esnasnda soru sorarken birden durdu ve evinin duvarnda asl Esed fotorafn gstererek “Uskuti!” dedi, “Sus! Bir duyan olacak.” Oysa odada sadece ben vardm.
O yllarda ister benim Hocam gibi inanl olsun ister olmasn, sadece iki kii arasnda yaplan konumalarda dahi insanlar tedirgin eden ey “Tanr var” korkusu deildi; “Esed duyar” ihtimaliydi.
-SURYE: BR YOKLAR VE UMUTLAR LKES
Bu kez 17 yl sonra gittiim Suriye’de, insanlarda kendilerini ifade etme ve konuma konusunda bir rahatlk gzlemledim. Adeta bir ykten kurtulmuasna rahattlar. Ancak konumalar devam ettike bu rahatlk yerini, yokluun bunaltt kaygl bir halet-i ruhiyeye brakyordu.
u an karmzda ihmalkr ve tamahkr bir ynetimin miras olarak brakt pasl, isli, kirli ve harap bir “Yoklar lkesi” var. “Ma fi Masari”:Para yok, “Ma fi Kehribar: Elektrik yok; ” Ma fi May”: Su yok. Ve Esed yok. Devralnan mirasn salim, makul, ileyen bir devlet yapsndan ok uzak olmas ve paral toplumsal yap da ileri iyice zorlatryor. Ancak her eye ramen Suriye’de devlet hviyetine sahip olma yolunda abalayan yeni bir yap ve ona balanan mitler var. Evet, her yeni balangcn insana verdii o mit hissi Suriye’de her yerde; konutuum insanlarn uzaklara bakan gzlerinde, en ok da, kurumu buz gibi parmaklaryla ellerimi tutan ellerde, belime sarlan fakir ocuk bedenlerinde, stelik yokluk her yerde ve her eyde kendini bu kadar yakn hissettirirken. Ve ite baz kutsal yahut resmi mekanlarda yakndan temas ettiim bu yokluk, Suriye halknn en ncelikli sorununu ele veriyor: “Geim derdi.” Byle bir mekanda grevli bir hanm ben kapdan karken “Hediyeniz yok mu diyor, hibir eyimiz kalmad, bize bir eyler verin.” aryorum, zira 17 yl nce de tarihi ve manevi hatralarn arlyla insanda bir hayet hissi uyandran bu byl meknlar ziyaret etmi ama kimseden bir yardm talebi iitmemitim. Elbette bu harpten km bir toplum iin artc olmasa da kanaatkr ve onurlu Suriye toplumu iin allmadk bir durum. Mahrumiyet, sadece insanlarn ikyetlerinde deil, baz binalarn nnde bekleyen resmi grevlilerin suretlerinde de yer yer ele veriyordu kendini. ou henz 20’lerinde olan delikanllarn ellerindeki silah, yalarndan da tecrbelerinden de daha bykt. Dier yandan boazl kazak ve kot pantolon giymi bir gvenlik grevlisinin kim olduu da ancak elindeki silahtan ve nnde bekledii resmi binann tabelasndan anlalabiliyordu.
-DLP-HALEP-HAMA-AM-DERA HATTINDAN MANZARALAR
Suriye’de devletin varlnn ve istikrarn en ok hissedildii blge dlip ve civar. Yollar intizaml, asayi yerinde ve bir dzen hkim. Manzara Suriye ilerine doru ilerledike deiiyor.
Ancak henz Halep’e varmadan Trk STK’larn himayesinde dullarn kald yurtlara den yolumuz nedeniyle yetim ocuklarn gzlerinde grdklerim ve sarllarnda hissettiklerim n yargyla baktm baz kurululara dair phelerimi “yi ki varlar” temennisine hatta krne dntryor.
Benzer bir duyguya Dera’da da kaplyorum. Drt gzle aylar sonra ilk kez gelecek yardm bekleyen Dera halk yardmlar teslim aldktan sonra bir daha ne zaman gelecekler diye soruyor. Perian vaziyetteki kadnlar aresizce herkese ne denli ihtiya iinde olduklarndan bahsediyor. Trkiye olmazsa halkn srail saldrlaryla deil, onun cazip teklifleri ve maniplasyonlaryla ba baa kald yerler buralar. Nitekim, Dera Valisi bize srail’in yerel halk yanna ekmek iin yardm kolileri gnderdiinden ve halkn bunu reddederek yaktn anlatyor. Evet, Trkiye olmazsa “yamyamlar” r hissiyatnn iimize kt yerler buralar. Kaostan beslenenlerle Suriye’de istikrar isteyenler arasndaki farkn aka ortaya kt yerler buralar.
-ANNE MEZARININ ZERNDEK ALI: YERMUK KAMPINDA BR KARILAMA
Trkiye’ye dn yolunda artk her yan harabeye dnm, Filistinli mltecilerin hapsedildii, alk yznden alimlerden kedi yenebilir fetvas alnan Yermuk kampnda yerle bir olmu kabirler arasnda Filistinli yal bir adamla karlayorum. Sokaa kt iin kurunlanan annesinin mezarn bulmaya, bana bir ta dikmeye gelmi. Annesine son vazifesini yaparken elinde tuttuu kurumu bir aly da mezara brakyor ve tm renklerinin alnd hayatnda tutunacak ne varsa onunla hayata tutunarak -velev ki kuru bir al olsun- hala sevgiyi, hrmeti ve vefay yaattn gsteriyor. Bu adam bana Filistin milli airi Mahmut Dervi’in “Yeryznde yaamay hak eden eyler var” dizesini hatrlatyor. te, kuru alda iek, kabirde hayat gren bu mit dolu, sahici ve gzel insanlar yaamay hak edenlerden diyorum.
Yal adam hikayesi sorulunca kuatma altndayken yaadklar deheti anlatmaya balyor; alktan aa yapraklarn, kpekleri, kedileri ve ne buldularsa yedikleri o dehet gnlerini. “Yine de” diyor, “Evimi ina edeceim ve annemin kabrini de.” En ufak bir aksaklkta ye’se den kim varsa onu utandracak bir metanet bu.
-SOKAKTAK TRKYE VE TRK VARLII
Trkiye’nin gl bir ekiple STK’sndan diplomatik misyona kadar Suriye’de yetkin kadrolarn elinde olmas mit veriyor.
Ancak elbette Suriye i sava baladnda milyonlarca Suriyeli mlteciye ev sahiplii yapan Trkiye’nin yeni Suriye ile ilikileri aslnda am Bykeliliinden deil; Antep’ten, stanbul’dan Mersin’den ve Ankara’dan balyor. Trkiye’nin drt bir yannda yaam ve yaayan hatta bir ksm Trkiye’de doan Suriyeli kadnlarn, erkeklerin, genlerin ve ocuklarn zihninden gnlnden balyor. Ve tam da imdi Trkiye’de bir dnem rk korolar eliinde kprtlen dmanlklarn ne manaya geldiini daha iyi anlyoruz.
Zira, hi unutulmamal ki siyasi kadrolardan bamsz bir ekilde Trkiye’yi Suriye’ye balayan ite bu insanlar olacak. Suriye’nin yeniden kalknmas iin yetimi her insann dn ve beyin gnn de nemi dnldnde Trkiye tecrbesi ayr bir nem kazanyor. Nitekim, bu ziyaretimde 2008 ylndakinden farkl bir tecrbe yaadm: Sokaklarda sk sk Trke konuan insanlarla rastlamak. Kimi sade vatanda, kimi grevli, yetkili-yetkisiz ok sayda Trke konuan insan. Suriye ve Trkiye her eyin ve her trl siyasi aktrn tesinde birbirine yetkili, yetkisiz-kk-byk-zengin-fakir pek ok insanla rapt olmu durumda.
-DEOLOJ DEL, KTDAR VE MERUYET ARAYII
teden beri Suriye’de etkin olan ve olmak isteyen pek ok yabanc aktrn varl sr deil. Bu glerin sadece askeri deil, askeri aralar dnda hangi mekanizmalarla Suriye’de yer edinmeye altklarna da dikkat kesilmek gerekiyor. Bir dier nemli soru da askerini ekenlerin kendi karlarna nezaret iin neyi ve kimi Suriye’de brakacaklar.
Sadece devrimi gerekletiren yaplarn gemii deil, aralarndaki farkllklar da nasl bir devlet ve ynetim modeli olaca konusunda meraklar kkrtsa da Suriye’deki yeni ynetimin odanda ieride ve darda meruiyet retme ve g ikame etme gayreti var. Halkn ilk ve ncelikli gndemiyse ekonomik sorunlar. Ekonomik darboazn almas iin herkes yaptrmlarn kalkmasn bekliyor.
Devletin kimlii ve slam etrafndaki tartmalar bu srete sk sk mesele edilse de bu kimlik, ierideki g dengeleri ve dardan gelen basklara ynelik bir pragmatizmin ve reel siyasetin glgesinde ekillenecee benziyor. Suriye’deki siyasi ve toplumsal durum tm tasavvurlarn, idealizasyonlarn ve “wishful thinkinglerin” ok tesinde. Suriye’nin harap sokaklarnda gezindike, insanlarla ve yetkililerle grtke baz Avrupa bakentlerindeki ideoloji ve slam’a odaklanan tartmalar iyice absrtleiyor. Suriye sokaklarnn gndemiyle Bat bakentlerinin gndemi rtmyor.
[Zeliha Eliak, Anadolu Ajans Stratejik Analiz Mdrdr.]
*Makalelerdeki fikirler yazarna aittir ve Anadolu Ajansnn editoryal politikasn yanstmayabilir.