Azerbaycan Uluslararas likiler Analiz Merkezi D Politika Blm Bakan Dr. Cavid Veliyev, ABD-Ermenistan arasnda imzalanan Stratejik Ortaklk Anlamasnn iki lke ve blge ilikileri iin ne anlama geldiini AA Analiz iin kaleme ald.
Amerika Birleik Devletleri (ABD) ile Ermenistan arasnda uzun zamandr mzakere konusu olan Stratejik Ortaklk Anlamas 15 Ocak tarihinde Joe Biden Bakanl dneminin bitmesine 5 gn kala ABD Dileri Bakan Antony Blinken ile Ermenistan Dileri Bakan Ararat Mirzoyan arasnda Washington’da imzaland.
Ermenistan Babakan Nikol Painyan, Avrupa Komisyonu Bakan Ursula von der Leyen ve ABD Dileri Bakan Antony Blinken arasnda 5 Nisan 2024’te Brksel’de yaplan toplantda bu anlama gndeme alnd ve ABD ile Ermenistan arasnda temaslar hzla artmaya balad.
Karaba Zaferi sonras Azerbaycan ve Trkiye’nin Gney Kafkasya’da artan etkinlii, Rusya-Ukrayna Sava ile birlikte Avrasya blgesinde yaanan jeopolitik rekabetin Gney Kafkasya’ya yaylmas ve Grcistan’n Bat’dan uzaklamas ABD ile Ermenistan arasnda temaslarn artma nedenleri olarak gsterilebilir.
Painyan ynetimi, yaanan bu gelimeleri bir frsat olarak gryor ve bu tr anlamalar ile Bat ittifaknn bir paras olmay hedefliyor. Nitekim, Ermeni Sivil Toplum Kurulular’nn (STK) gndeme getirdii Avrupa Birlii (AB) yelii yasa tasarsn parlamento gndemine alan Ermenistan Hkmeti, Kollektif Gvenlik Anlamas rgt (KGA) yeliini de dondurdu. Painyan, Avrasya Ekonomik Birlii’nin (AEB) sonuncu toplantsna ise fiziki deil uzaktan katld. Bunlarla birlikte, 2024 ylnda Erivan havaliman Zvartnots’dan kartlan Rus snr birlikleri, 1 Ocak 2025 itibaryla ran-Ermenistan snrlarn Ermeni snr birliklerine devretti.
-ANLAMADA HANG BALIKLAR VAR?
Stratejik ortaklk anlamas 5 balktan oluuyor, ibirliinin temel ilkeleri, ekonomik, ticaret, tamaclk ve enerji alannda ibirlii, savunma ve gvenlik alannda ibirlii, demokrasi, adalet ve kapsaycl kuvvetlendirmek ve kltrler aras ibirlii.
Anlamada ABD, blgesel gelimeler ve Ermenistan-Azerbaycan arasnda normalleme sreci karsnda dengeyi Ermenistan lehine bozarak Erivan’a desteini aka beyan etti. ABD Ermenistan’n Avro-Atlantik topluluk ile politik, gvenlik ve sosyal balarnn derinletirilmesinden memnuniyet duyduunu, Azerbaycan-Ermenistan arasnda kalc bar ve snrlarn 1991 Alma-Ata Deklarasyonu’na uygun belirlenmesini desteklediini aklad. ABD ayn zamanda, Gney Kafkasya’da blgesel tamaclk hatlarnn devletlerin tam egemenlik ve toprak btnl ilkeleri erevesinde almas gerektiini ve Ermenistan ile komular arasndaki ilikilerin normallemesini desteklemeyi srdrme niyetinde olduunu da ifade etti.
Ekonomik, ticaret, enerji ve tamaclk balkl blmde ise ABD, Ermenistan’n Bat merkezli dnya dzenine entegrasyonunu desteklediini belirtti. Anlamada Ermenistan ve ABD’nin, ikili ticaret ve yatrm artrmak iin stratejik frsatlar belirlemeyi amalad ve ayrca Ermenistan’da iyi ileyen, dayankl ve gvenli piyasa odakl enerji sektrnn gelimesi iin enerji retim ve tedarikinin eitlendirilmesi gerektii de ifade edildi. Buna, Ermenistan’da sivil amal nkleer enerjinin ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn gelitirilmesi ve Ermenistan’n blgesel ve Avrupa enerji balantlarnn yer almas da dahildir.
Enerji ibirlii balamnda taraflar arasnda gndemde olan meselelerden biri de nkleer enerji alannda ibirliidir. Yaplan aklamada her iki lkenin de Dileri Bakanlar taraflarn, yaygn olarak “123 Anlamas” olarak bilinen nkleer ibirlii anlamas iin mzakerelere baladn teyit ettiler. Basnda yer alan haberlere gre, yeni anlama ile ABD, Ermenistan’da yeni nkleer santralinin yapmn stlenecek. Ermenistan’da u anda ilek durumda olan Metsamor Nkleer Santrali Sovyet yapmdr ve Rusya tarafndan iletiliyor.
Anlamann bu blmnde dikkat ekici noktalardan biri de ABD’nin blgesel ulam ve iletiim hatlarnn almas iin Zengezur Koridoruna kar Painyan ynetiminin ortaya koyduu “Bar Kava” projesine destek vermesidir. Anlamaya gre, ABD ve Ermenistan “Bar Kava” projesine kuvvetli politik ve propaganda destei vererek, Ermenistan’n geni blgesel tamaclk hatlarna entegre olmas ynnde ibirlii yapmay amalyor.
-SAVUNMA VE GVENLK BRL
Ankamaya gre, Ermenistan ve ABD nmzdeki yl ierisinde savunma alannda ikili istiarelerini balatmak ve Ermenistan ordusuna profesyonel askeri eitim yoluyla destek salamak da dahil olmak zere savunma ve gvenlik ibirlii programlarnn kapsamn geniletmeyi planlyor.
Taraflar Ermenistan’n Avrupa-Atlantik kurumlarna entegrasyonunu derinletirmek amacyla Ermenistan’n savunmasn kuvvetlendirmek iin gvenlik ibirlii ve reform programlarn geniletmeyi planlyor. ABD’nin Ermenistan’n snr birliklerinin kapasite artmna destek vermek zere, iileri ve i gvenlii salamakla sorumlu tm kolluk kuvvetlerinin eitimine ve reformlarna destek verme niyetinde olduu ifade ediliyor. ABD’nin bu desteiyle birlikte Ermenistan-ran snrndan olduu gibi, Ermenistan-Trkiye snrndan da Rus askerleri ekilebilir ve ABD etkisi artabilir.
Nitekim ABD, Ermenistan’n snr gvenlii kapasitesini artrmak, gvenlik alannda ibirliini kuvvetlendirmek ve “Eagle Partner” tatbikatlar zerinden bar birliklerinin kapasitesini artrmak iin nmzdeki haftalarda Ermenistan’a bir gmrk ve snr devriyesi ekibi gnderecek. Ermenistan Savunma Bakan Suren Papikyan’a gre, bu anlama ile taraflar birok alanda ilerleme kaydedecek. Fakat bu anlama Ermenistan’da baz uzmanlar tarafndan Ermenistan’a gvenlik garantisi vermedii, askeri yardmn yaplmasn ngrmedii, silah transferi ve sat vaadinde bulunmad ve Ermenistan’da askeri s kurmasn kapsamad iin eletiriliyor.
15 Ocak’ta Ermenistan Parlamentosunun Ekonomik ler Komitesi anlamayla e zamanl olarak, Ermenistan-ABD gmrk kurumlar arasnda Haziran 2024’te imzalanan karlkl yardmlama anlamasn onaylad. Ermenistan Devlet Gelir Komitesi Bakan Yardmcs Rafael Gevorgyan anlama ile gmrk geilerinin iyiletirilmesi iin ABD ile Ermenistan arasnda ibirlii yaplacan belirtti. Bu ise Ermenistan snrlarnda olduu gibi, gmrk geilerinde de ABD’nin etkisini artracaktr. Bu sre, Ermenistan’n komular ile snrlarnda, Ordu Komutanlar ve Kolluk Kuvvetleri yneticilerinin atamalarnda ve subay yetitirilmesi srecinde ABD’nin dolayl kontrolnn olaca anlamna geliyor.
Bu anlama eski ABD Bakan Joe Biden bakanlnn son dneminde imzalansa da yeni ABD Bakan Donald Trump dneminde de uygulanacaktr. Nitekim Ermeni basnnda yer alan iddialara gre, ABD’deki bakanlk gei srecinde imzalanan bu anlamada iki bakann da dolayl rzas bulunuyor.
Bunlara ek olarak anlamann, “Demokrasiyi, Adaleti ve Kapsaycl Glendirmek” balkl blmnde, Azerbaycan toprak btnl ve egemenliini ihlal eden ifadeler bulunuyor. ABD’nin, Dalk Karaba’da kakn ve yerinden edilmi kiilere destek vermeyi planlamas, Azerbaycan’n Karaba blgesine ynelik egemenliinin ihlali anlamna geliyor. Sonu olarak, bu anlama sadece iki lke arasnda ilikileri ilgilendirmiyor. Nitekim anlamada yer verilen ibirlii alanlar blge devletlerinin zellikle Azerbaycan ve Rusya’nn da olduka tepkisini ekti. te yandan bu anlamada Trkiye ve Azerbaycan’n blgesel projeleriyle atan baka planlara yer verilmesi de dikkat ekicidir.
[Dr. Cavid Veliyev, Azerbaycan Uluslararas likiler Analiz Merkezinde D Politika Analizi Blm Bakandr.]
*Makalelerdeki fikirler yazarna aittir ve Anadolu Ajansnn editoryal politikasn yanstmayabilir.