ORSAM Kuzey ve Dou Afrika almalar Koordinatr Dr. Kaan Deveciolu, Libya Ulusal Petrol Kurumu (NOC) ile Trkiye Petrolleri Anonim Ortakl (TPAO) arasnda imzalanan anlamann iki lke asndan nemini AA Analiz iin kaleme ald.
NOC ile TPAO arasnda imzalanan ve drt deniz sahasnda jeolojik aratrmalar kapsayan ibirlii anlamas, Libya’nn sava sonras ekonomik toparlanmas ile Trkiye’nin Dou Akdeniz ve Afrika enerji vizyonunun kesiim noktasnda yer almaktadr.
Bu anlama, teknik bir keif srecinden te, enerji gvenlii, jeopolitik etki alan ve ekonomik entegrasyon gibi ok boyutlu anlamlar tamaktadr. Libya gibi siyasi gei srecinde bulunan bir lkenin enerji kaynaklarn yeniden yaplandrma srecinde yapt d ortaklklar hem retim kapasitesinin artrlmas hem de uluslararas gvenin yeniden tesisi asndan kritik nemdedir. Trkiye’nin bu srece dahil olmas, gemiteki askeri, diplomatik ve ekonomik ibirliklerinin enerji sektrne yansmas olarak da deerlendirilmelidir.
ANLAMANIN LBYA VE TRKYE’YE FAYDALARI
Libya’nn 2024 yl itibaryla ilan ettii 2 milyon varillik gnlk retim hedefi, bu lkenin enerji sektr iin yalnzca bir teknik kapasite art hedefi deil, ayn zamanda ulusal yeniden ina vizyonunun ekonomik dayanadr. Halihazrda yaklak 1,2 milyon varil civarnda olan gnlk retim seviyesi, sava ncesi dneme gre olduka dktr. Bu an kapatlmas ve hedeflenen seviyeye ulalmas, yalnzca mevcut sahalarn rehabilitasyonu ile mmkn deildir. Yeni rezervlerin kefi, zellikle deniz (offshore) alanlarnda yrtlecek jeolojik almalarla dorudan ilikilidir. Libya kylarnda henz tam olarak deerlendirilmemi hidrokarbon potansiyeli, bu lkenin enerji stratejisinde srdrlebilirlik unsuru olarak n plana kmaktadr. TPAO ile imzalanan anlama, tam da bu ihtiyaca cevap verebilecek nitelikte bir teknik ortaklk modelidir.
Trkiye asndan deerlendirildiinde, bu anlamann farkl dzlemlerde karl bulunmaktadr. ncelikle Trkiye’nin enerji arz gvenlii stratejisinde kaynak eitlilii salamak ve ithalat bamlln azaltmak temel bir hedef olarak ne kmaktadr. Bu kapsamda, TPAO’nun Karadeniz’deki doal gaz keifleri, Somali’deki arama faaliyetleriyle balayan da alm sreciyle geniletilmitir. Libya ile imzalanan anlama, bu genilemeyi hem corafi hem de jeopolitik olarak tamamlayan bir admdr. Trkiye’nin 2019 ylnda Libya ile imzalad Deniz Yetki Alanlar Mutabakat erevesinde Dou Akdeniz’deki konumunu pekitirme hedefi, sahada gerekletirilen enerji faaliyetleriyle daha somut bir zemin kazanmtr. Bu balamda, TPAO’nun Libya sularnda gerekletirecei sismik aratrma ve olas sondaj almalar, yalnzca ekonomik deil, ayn zamanda stratejik derinlik salayan bir hamle olarak okunmaldr.
TPAO-NOC ibirlii, yalnzca ikili ilikiler balamnda deil, ayn zamanda Trkiye’nin Afrika enerji vizyonu erevesinde de anlaml bir yer tutmaktadr. Afrika’da artan enerji talebi, ktann doal gaz ve petrol kaynaklarna ynelik kresel ilginin yeniden ekillenmesine neden olmutur. in, Fransa, ABD ve Rusya gibi aktrlerin rekabet halinde olduu bu alanda Trkiye’nin pozisyonunu glendirecek nitelikteki teknik ibirlikleri, hem enerji gvenlii hem de d politika asndan stratejik katklar sunmaktadr. Libya ile enerji temelli bu tr bir ortaklk, Trkiye’nin blgedeki ok ynl angajman stratejisinin enerji ayan pekitirmekte, ayn zamanda Akdeniz’deki jeopolitik denkleme ekonomik bir derinlik kazandrmaktadr.
ANLAMANIN LBYA N STRATEJK NEM VE ZORLUKLARI
Offshore enerji retimi, karasal retime kyasla daha maliyetli ve teknik olarak daha karmak bir sretir. Libya zelinde, uzun yllar sren i atmalar ve altyap yetersizlikleri gz nne alndnda, bu alandaki faaliyetlerin srdrlebilir biimde ilerleyebilmesi iin yksek maliyetli yatrmlar gerekmektedir. Her bir derin deniz sondajnn yaklak 60 ila 120 milyon dolarlk bir maliyetle yrtlebilecei, retime geilmesi durumunda ise platform kurulumlar, tama hatlar ve ileme tesisleri dahil olmak zere toplam yatrm maliyetinin 3 ila 5 milyar dolar bulabilecei hesaplanmaktadr. Bu dzeyde bir finansmann Libya tarafndan tek bana karlanmas mmkn deildir. Bu nedenle TPAO gibi teknik kapasitesi gl, kamu destekli ve uzun vadeli planlamaya sahip bir aktrle ortaklk kurmak, Libya asndan kritik bir avantaj salamaktadr. Ayrca bu tr ortaklklar, yabanc yatrmclar iin de pozitif bir sinyal anlamna gelmekte, sahalarn uluslararas piyasalara entegrasyonunu kolaylatrmaktadr.
Anlamann Libya’nn 2 milyon varillik retim hedefini dorudan gerekletirmeyecei aktr; zira anlama halihazrda retim deil keif ve aratrma safhasndadr. Ancak bu aama, retim art zincirinin ilk ve belki de en nemli halkasdr. Yaplacak jeolojik aratrmalar, yeni rezervlerin varln ortaya koymakla kalmayacak, ayn zamanda bu sahalarn ekonomik olarak deerlendirilebilirliini kantlayacaktr. Bu durum, NOC iin teknik kapasite art anlamna geldii gibi Libya’nn petrol ve gaz piyasalarnda yeniden gvenilir bir retici lke imajn kazanmasn da destekleyecektir. Dolaysyla bu tr teknik ibirlikleri, Libya’nn enerji retimini artrma hedefini dorudan destekleyen yapsal yatrmlar olarak deerlendirilmelidir.
te yandan, Libya enerji sektrnn kar karya olduu temel yapsal sorunlar dikkate alnmadan bu tr ibirliklerinin uzun vadeli baarya ulamas noktasnda zorluklar bulunmaktadr. Bu anlamda siyasi kamplamalar hala en nemli engellerden biridir. Bat Libya’da Trablus merkezli Ulusal Birlik Hkmeti ile Dou’da Bingazi merkezli Temsilciler Meclisi arasnda enerji gelirlerinin paylam ve petrol sahalar zerindeki kontrol konularnda yaanan gerilim, saha almalarnn srdrlebilirliini tehdit etse de Trkiye’nin “Tek Libya” politikas erevesinde tm taraflarla gelitirdii ilikilerin bu zorluklarn almasnda temel belirleyici etken olduu sylenebilir.
Buna ek olarak, enerji altyapsnn yetersizlii, eskiyen rafineriler, dzensiz elektrik ebekesi ve gvenlik riskleri, Libya’nn yatrm ekme kapasitesini ciddi biimde zayflatmaktadr. Milis gruplarn enerji tesislerine mdahalesi ya da retim alanlarn siyasi bask unsuru olarak kullanmas, d yatrmclarn Libya’daki projelere mesafeli yaklamasna neden olmaktadr. Bu balamda, Trkiye’nin teknik destek dnda Libya’nn kurumsal kapasite gelitirme, gvenlik sektr reformu ve enerji altyaps modernizasyonuna da daha fazla katk sunmas gerekmektedir.
Sonu olarak, TPAO ile NOC arasnda imzalanan ibirlii anlamas, Libya’nn ekonomik ve teknik kapasitesini yeniden ina etmesine katk sunacak nemli bir aratr. Bu anlama, yalnzca sismik aratrmalar ve sondaj verileri retmekle kalmayacak; Libya’nn enerji kaynaklarnn yeniden haritalandrlmasna, uluslararas yatrm ortamnn iyiletirilmesine ve Trkiye’nin enerji diplomasisi zerinden blgesel etkinliini artrmasna hizmet edecektir.
Ancak bu srecin baarya ulamas, yalnzca teknik deil; ayn zamanda siyasi, hukuki ve kurumsal boyutlarda da btncl bir yaklam zorunlu klmaktadr. Aksi takdirde denizden elde edilmesi beklenen stratejik kazanlar, kydaki yapsal zafiyetler gibi zorluklarla kar karya kalabilir. Bu nedenle, Trkiye-Libya enerji ibirliini uzun vadeli ve ok boyutlu stratejik bir vizyonla srdrmek her iki lkenin de ortak kardr.