stanbul niversitesi ktisat Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Sadk nay, ABD Bakan Donald Trump’n tarife politikalarn ve Trkiye’ye olas etkilerini AA Analiz iin kaleme ald.
Kresel ekonominin, politik sistemin tarihi dnm sreleri boyunca byk gler arasnda artan gerilimlerin kur ve ticaret savalarn tetikleyerek, fiziki ve askeri atmalara evrilmesine sebep olduu birok rnek vardr. Hegemonya rekabetinin kzt, baat uluslararas aktrler arasndaki materyal ve teknolojik dengelerin birbirlerine yaknlat, karlkl engelleme abalarnn artt dnemlerde ticaret ve kur savalar iin elverili zemin oluur. 19. yzyln son eyreinde gerekleen kinci Sanayi Devrimi ve smrgeci yaylm rekabetinin iddetlendirdii korumaclk ortam ile Byk Buhran’n ardndan derinleen ekonomik kriz, Amerika Birleik Devletleri’nin (ABD) Smooth-Hawley tarifeleriyle bu tr gerilimlerin uluslararas izolasyon ve atmalara uzanan sonularn ortaya koyar.
Sz konusu tarihi tecrbeler nda 21. yzyln bandaki neo-liberal kreselleme atmosferinin, 2008 Kresel Finansal Krizi sonrasnda kademeli olarak yeni korumaclk ve modern merkantilizm paradigmasna yol vermesi de nemlidir. Sanayilemi lke ynetimleri tarafndan rtl olarak hayata geirilen yeni korumaclk programlar, Donald Trump’n ilk kez ABD Bakan olduu 2017’den itibaren in’e kar uygulanan alminyum-elik tarifeleri ve yksek teknolojide rekabet politikalar zerinden bilinir hale geldi. Bu noktada, yeni korumaclk ve ticaret savalar gndeminin, i siyasette nemli bir propaganda arac olarak kullanldktan sonra ikinci Trump dneminde daha fazla ivme kazanmas yaygn biimde beklenmekteydi. Ancak yukardaki tarihi rneklerden ayran ve gncel ABD i siyasetindeki kaotik durumu yanstan kritik gelime, Bakan Trump’n “Gerek Kurtulu Gn” olarak ilan ettii 2 Nisan’da yksek tonda hamaset ve poplizm ieren bir aklamayla karlkl gmrk tarifelerini ilan etmesi oldu. Zira uluslararas evrelerdeki orijinal beklenti, gmrk tarifelerinin tm lkelerle ekonomik sektrleri ieren genellemeci bir “across the board” yaklamyla ykseltilmesi deil; daha detayl ve zamana yaylm admlarla yeni korumaclk politikalarnn ekillenmesiydi. Ancak Gazze krizi ve Rusya-Ukrayna sava gibi baat uluslararas atma alanlarnda liderler diplomasisiyle zm retme giriimleri sonusuz kalan Trump, bu defa da uluslararas ticaret platformunda radikal klar yaparak dikkatleri ekmeyi baard.
– TRUMP’IN TARFELER DNYA PYASASINA NASIL YANSIDI?
Dier alanlarda olduu gibi kresel ekonomik ynetiim konusunda da kendi aralarnda uyumsuz bir grnt veren Trump ve kurmaylar, iyi planlanm ve kademeli stratejilerden ziyade; rakiplerini artp psikolojik bask altna almay hedefleyen marjinal tavrlar tercih etti. in, Meksika ve Kanada odanda balatlan yeni korumaclk tartmalarnn Trump’n kresel finansal piyasalar diken stnde tutan aklamalaryla genelletirilmesi; ABD karar alma mekanizmalarnn kurumsal birikim ve uzmanlktan uzaklatklar ynndeki alglar; Bakan Yardmcs JD Vance, Ticaret Bakan Howard Lutnick ve Elon Musk gibi figrler arasndaki koordinasyon aklar tam bir kaos grnts oluturdu. Washington ynetimi iinde ticaret savalar sylemlerini uzun vadede devam ettirmek iin gerekli fikir birlii bulunup bulunmad; ekonomi, akademi ve diplomasi kurumlarnn profesyonel birikimlerine ne derece bavurulduu; bata in olmak zere kresel rakiplere kar izlenen sert mzakere taktiklerinin ne kadar keskin geri dnler ierebilecekleri konularnda soru iaretleri olutu.
Asya piyasalarndan balayarak kresel sermaye evrelerindeki risk alglarnn artmas, sz konusu soru iaretleri nda hisse senedi fiyatlarnda hzl dleri; altn gibi gvenli liman grlen emtialarda ykselileri, petrol gibi talebi bymeye bal emtialarda ise dleri tetikledi. Ayrca, kamu harcamalarn ve vergi gelirlerini arttrp kendi meruiyet temellerini glendirme arayndaki Trump ve kurmaylarnn drdkleri siyasi iletiim seviyesi, teknik ve kurumsal uzmanlklar dlayan elikili aklamalar, in’e kar diplomatik teamllere aykr ifadeleri muhtemel tepki beklentileri piyasadaki belirsizlikleri daha da arttrd.
Trump’n, in’e uygulanan ortalama yzde 20 dzeyindeki tarifeye yzde 34’lk art getirileceini aklamas, Pekin ynetiminin ayn orandaki misillemesiyle karlat. Ardndan sert bir tonla yaplan yzde 50 ek tarife ilan, ipler ve yar iletkenler gibi stratejik rnlerde nce kapsayc sonra istisna edici dzenleme aklamalar ortaya tam bir toz bulutu kard. Bu toz bulutunun, Trump’n dier kritik uluslararas atma alanlarnda olduu gibi rakiplerine kar hzla el ykselttikten sonra bir noktada uzlamay kabul etmesiyle dalaca, u an iin en iyimser senaryo olarak grlyor. Ancak siyasi, ekonomi, akademi ve piyasa evrelerin hi birinde Trump’n bu noktaya ne zaman ve nasl ulaaca konusunda net fikirler bulunmuyor.
– TRKYE NASIL ETKLENECEK?
Dolaysyla bizim “dzensiz korumaclk” olarak adlandrdmz bu yeni ticaret savalar dneminin Trkiye ekonomisi zerindeki muhtemel etkilerini doru analiz edebilmek adna, potansiyel dengelerin olumasn beklemek gerekecek. Ksa vadeli gelimeler asndan bakldnda dnya ekonomisi zerindeki byme ve enflasyon basklarnn varil bana 60 dolarn altna kadar ittikleri petrol fiyatlar, elbette retim ve lojistik maliyetlerinin dmesini olumlu etkileyecektir.
Ayrca, gerek i talebin gerekse de ithalat ivmesinin kademeli olarak zayflamas sonucunda cari ak cephesinde yine olumlu kazanmlarn ortaya kmas beklenebilir. Buna mukabil, sanayilemi birok lkenin piyasalarnn ve Trk irketlerinin ana ihracat pazarlarn dorudan etkileyecek tarife artlarnn ulusal ihracat potansiyeli zerinde snrlayc sonular dourabileceini grmek gerekiyor. Bu snrlayc etkilerin kapsamlarnn net olarak belirlenebilmesi ve ithalat, ihracat ve cari ak dinamiklerinin doru ekilde hesap edilebilmesi, ABD ile dier lkeler arasndaki tarife diplomasisinin oluturaca “yeni normal” sonrasnda mmkn olacak. Zira, dk petrol fiyatlar ve maliyet avantajlar sayesinde elde edilecek grece avantajlarla ihracat pazarlarndaki daralma eilimlerinin birbirlerini nasl dengeleyecekleri, ancak gmrk tarifelerine dair uluslararas rejimdeki dalgalanma bittikten sonra net biimde grlebilir. Oluacak yansmalara gre hala uygulanan enflasyonla mcadele programnn, para ve maliye politikalar ekseninde ekstra sklama admlaryla desteklenmesi gndeme gelebilir. Bu durumda, dviz kurlar ve emtialar zerindeki yukar ynl basklarn enflasyona ksa vadedeki gei etkilerini gidermek zere, dinamik makro-finansal ynetiim admlar atlmas gerekebilir. Bu noktada, programn hem enflasyonla mcadele hem de yapsal dnm ve kalknma hedeflerinden sapmadan ilerlemesi, gerek ulusal gerekse uluslararas risk unsurlarnn orta vadede dikkatle ynetilip istikrarn korunmasn gerekli klyor.